Son on yıldır, asırlık Afrika baobab ağaçları ölüyor. 2005 yılından bu yana Afrika’nın en yaşlı on üç baobab ağacından sekiziya kısmen çökmüş ya da ölmüştür. Bu yazımız, baobab ağaçlarının tamamen yok olmadan önce Afrika’da nerelerde görülebileceğini ve bu ‘hayat ağacını’ korumak için gösterilen çabaları ele almaktadır.
Afrika’nın baobabları neden ölüyor?
Baobabın su kaynağı, gıda, vitamin, ilaç, barınak ve daha fazlası dahil olmak üzere 300’den fazla kullanım alanı vardır. Ancak bilim insanları, Afrika’daki baobab ağaçlarının son zamanlarda hızla ölmesini, giderek artan sıcaklıklar ve azalan yağışlar nedeniyle iklim değişikliğine bağlamaktadır. National Geographic, “Biological Conservation” dergisinde yayınlanan farklı bir çalışmanın, değişen iklimlerin Madagaskar’da nesli tükenmekte olan üç baobab türünden ikisine zarar verdiği sonucuna vardığını belirtmektedir. Maalesef 2010 ve 2011 yılları arasında 2450 yaşında olduğu tahmin edilen Zimbabve’deki Panke Baobab ağacı ölmüştür. Nisan 2017’de Güney Afrika’nın Limpopo kentinde bulunan ve kovuğundaki bar nedeniyle turistlerin uğrak yeri olan Sunland Baobab ağacı ise devrilmiştir.
Baobab Mitleri ve Efsaneleri
Bilimsel adı Adansonia digitata olan Afrika baobab ağacı, çoğunlukla Güney Afrika’da dağılım göstermektedir. Afrika baobabına ek olarak Madagaskar, dokuz baobab türünden altısına sahiptir. Ülke aynı zamanda Malgaşça’da ‘ormanın anası’ anlamına gelen reniala olarak adlandırılan dünyanın en büyük baobab ağacına da ev sahipliği yapmaktadır.
Baobab ağaçları, kıta genelinde pek çok topluluğun mitlerinde ve tarihinde yer almaktadır. Örneğin Zambiya’daki Kafue Milli Parkı’nda, efsaneye göre Kondokamwale adında 1500 yıllık bir baobab ağacı, aşık olduğu dört genç kızı erkeklerle evlenmek istediklerini öğrenince yemiştir.
Zambiya’daki bir diğer ünlü baobab ağacı Ingombe Ilede’deki baş aşağı duran baobabdır. Ağacın adı, konumundan dolayı ‘uyuyan inek’ anlamına gelmektedir. Güney Eyaleti’nin Tonga halkı için 5. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar bir yerleşim ve ticaret yeri olan bir Demir Çağı alanıydı.
Zimbabwe’nin Shona Kabilesi arasında baobabın Tanrı’nın yarattığı ilk bitkilerden biri olduğuna dair bir efsane vardır. Efsaneye göre Baobab kibirlenerek Tanrı’nın zebra ve sırtlan gibi diğer yarattıklarına tepeden bakmıştır. Bunun üzerine Tanrı kızıp ağacı topraktan sökmüştür. Ağacı tamamen yok etmek istemeyen Tanrı, ağacı kökleri açıkta kalacak şekilde baş aşağı toprağa yerleştirmiştir. Bu efsane ağacın görünümünü açıklamak için anlatılır. Gana’da baobab ağacı, “Bilgi bir Baobab ağacı gibidir, bir kişinin kolları onu kuşatamaz” gibi atasözlerinde kullanılır.
Güney Afrika’da ünlü baobab ağaçlarını nerede bulabilirsiniz?
Zambiya
Kondokamwale ağacı, Zambiya’nın başkenti Lusaka’dan 359 km uzaklıktaki Kafue Milli Parkı’nda bulunan Treetops Okul Kampı’nda görülebilir.
Ingombe Ilede, Güney Eyaletindeki Siavonga kasabası yakınlarında yer alan devrilmiş bir baobab ağacı ve ulusal miras alanıdır. Lusaka-Siavonga yolunun 95 km uzağında yer almaktadır. Burada giriş ücreti veya tur rehberi yoktur, ancak tesiste bir bekçi olabilir.
Güney Afrika
Musina Doğa Koruma Alanı
Güney Afrika‘nın Limpompo Eyaletindeki Musina Doğa Koruma Alanı, ülkedeki en büyük baobab ağacı koleksiyonlarından birine sahiptir. Ayrıca ağaçları korumak için eski Baobab Orman Rezervini de bünyesinde barındırmaktadır. Baobabları görmek için ziyaretçiler parkın dairesel rotasını takip edebilirler. Parkta kamp yapmak veya konuk evinde konaklamak mümkündür.
Namibya
Ombalantu Baobab Ağacı
Yerel insanlar tarafından “yaşam ağacı” olarak da adlandırılan Ombalantu Baobab Ağacı 29 metre yüksekliğinde ve 26,5 metre genişliğindedir. Geçmişte burası bir sığınak şapel, postane ve askeri üssün bir parçası olarak hizmet vermiştir. Namibya’daki en yaşlı baobab ağacı olarak kabul edilen 750 yıllık ağaç, Kuzey Namibya’daki Outapi’de 123 numaralı ana yol üzerinde yer almaktadır. Tesis bünyesinde bir kamp alanı da bulunmaktadır.
Namibya‘da görülebilecek diğer baobab ağaçları arasında Keibib Çiftlik evinin 1,5 km kuzey doğusunda bulunan Grootfontein’deki Büyük Ağaç, 1900’lerde Ovamboland’da bir kralın eski ofisi olan Tsandi Baobab Ağacı ve Caprivi Ucu’ndaki Mahongo Milli Parkı’ndaki bazı baobablar yer almaktadır.
Madagaskar
Baobablar Bulvarı
Baobablar Bulvarı, bazıları 800 yaşına kadar olan yaklaşık 20 baobab ağacının toprak bir yolboyunca sıralandığı, mutlaka görülmesi gereken bir noktadır. Batı Madagaskar’daki Morondava kasabası yakınlarında yer almaktadır. Ne yazık ki, yakınlarda restoran veya tuvalet bulunmadığından planlamanızı buna göre yapmanızı tavsiye ederiz.
Afrika’daki baobabları kurtarmaya nasıl yardımcı olabilirsiniz?
Afrika kıtasında baobab ağaçlarını kurtarmak için çalışan çeşitli kuruluşlar vardır. Madagaskar’daki ortağı Madagasikara Voakajy ile birlikte çalışan Küresel Ağaç Seferi (Global Trees Campaign) buna bir örnektir. Misyonları “yaşlı baobabların kaybını azaltmak ve popülasyonlarını yenilemek için bir dizi paydaşı dahil etmek”. Bu, topluluk üyelerinin ve korunan alan personelinin baobab zengini alanlarda devriye gezmesini sağlayarak ve yerel halkın baobab zengini alanların yönetim haklarını güvence altına almasına yardımcı olarak yapılır. Bir başka örnek de Güney Afrika’da Baobab Muhafız Programını (Baobab Guardians Program) başlatan Baobab Vakfı’dır. Amaçları “iklim değişikliği ve hayvancılığın genç baobabların hayatta kalmasını etkilediği Venda’nın kurak bölgesine daha fazla baobab ağacı dikmek” ve “kırsal kesimdeki kadın meyve toplayıcılarını dahil etmek ve Güney Afrika’da baobab ekolojisi ve korunması konusunda farkındalık yaratmak”.
İnsanlar bölgede satılan baobab tozu ve yağı gibi baobab ürünlerini satın alarak bu amaca katkıda bulunabilirler.
FABE TRAVEL